Tożsamość osoby w warunkach wirtualizacji kultury

Abstract

W charakterystyce terminologicznej i pojęciowej wirtualność rozumiana jest trojako: jako zjawisko cyfrowe, psychologiczne lub ontologiczne. W artykule dominuje podejście ontologiczne dotyczące możliwego wpływu wirtualizacji na status życiowy człowieka. Najsilniejsze rozumienie jest w stanie objąć wszystkie możliwe formy wirtualizacji człowieka o różnej intensywności, specyfice i randze. Z relacji rzeczywistości i wirtualności wyłaniają się różne formy ludzkiej tożsamości. Wyróżniamy co najmniej trzy poziomy takich relacji, definiując w niniejszym artykule trzy zakresy zagadnień tożsamościowych. Na pierwszym poziomie odwołujemy się do tożsamości związanej z sytuacjami życiowymi, zmiennej polegającej na migracji pomiędzy rzeczywistością a wirtualnością. Utrata rzeczywistości ma charakter tymczasowy, odwracalny i dotyczy przede wszystkim działalności medialnej i ludycznej. Typową formą tych zależności jest uczestnictwo w SL (Second Life). Pomimo chwilowego uczestnictwa w wirtualności, człowiek nie traci swojej realnej pozycji w życiu osobistym i społecznym. Na drugim poziomie kwestia tożsamości kształtuje się w wyniku konfrontacji zasad ogólnych. Równie powszechne tendencje medialne i ludyczne, spowodowane nieodwracalną wirtualizacją świata, zajmują podstawowe zasady życia codziennego (moralnego, społecznego). Procesy te charakteryzują się specyficznym „determinizmem” kulturowym. Indywidualny człowiek staje się „człowiekiem wirtualnym” bez własnego udziału i poza własnym wyborem. W takich okolicznościach tożsamość społeczna i codzienna człowieka może zostać trwale zniszczona. Poziom trzeci dotyczy projektów transhumanistycznych. Ich celem jest zastąpienie bytu pierwotnego (cielesnego i duchowego) bytem „cyfrowym”. Nowa wirtualna tożsamość ma być „repliką” jednostki ludzkiej powstałą w wyniku „zeskanowania” umysłu na nośnik cyfrowy. W rezultacie może co najwyżej przyczynić się do powstania jakiegoś postczłowieka. Proces ten nie dotyczy podstawowej ontologii człowieka. Bytu człowieka jako prawdziwego i godnego podmiotu nie da się uchwycić i przekształcić cyfrowo. „Głęboka” tożsamość człowieka, mimo tych wysiłków, nie podlega wirtualizacji.