Legitymizowanie władzy w podręcznikach języka polskiego obowiązujących w latach 1953-1956

Abstract

W artykule zaprezentowano sposoby wykorzystywania podręczników szkolnych do legitymizowania nowego ustroju oraz władzy komunistycznej. Do egzemplifikacji tego zagadnienia posłużyły podręczniki do nauczania języka polskiego, zawierające bardzo zróżnicowane teksty kultury. Umożliwiają one wielotorowe oddziaływanie na ucznia, a stosowane w nich mechanizmy perswazyjne z powodzeniem można wykorzystywać do wywierania wpływu ideologicznego na cale pokolenie objęte masową skolaryzacją. Analizę podręczników z lat 1953-1956 poprzedza wprowadzenie ukazujące złożoną sytuację powojennej edukacji polskiej, a w szczególności problemy związane z pozyskiwaniem nauczycieli oraz funkcjonowaniem rynku wydawniczego książek szkolnych po 1944 r. Na tym tle zostały przedstawione przy czyny, z powodu których podręczniki w latach 1953-1956 wbrew pierwszym przejawom przemian zwiastujących polityczną „odwilż” przyczyniały się nie tyle do ewokowania zmian, ile do petryfikowania postaw społecznych - im bardziej chwiał się system, tym silniej podtrzymywano indoktrynacyjne zabiegi wychowawcze, a podręczniki (m.in. ze względu na istotę procesu wydawnicze go) me zmieniały się, niektóre nawet do kolejnej reformy oświaty w 1968 r.