"Titoizam" kao kategorija vrednovanja društvenih promena. Kulturno-jezička slika Jugoslavije u poljskom prevodu romana Josipa Novakovica "Prima aprilis"

Abstract

Kult Tity rodził się od końca 1943 roku, kiedy to wojenny parlament wybrał go na premiera dotychczasowego rządu jugosłowiańskiego. Stał się wodzem, który daje siłę i uszczęśliwia jako najlepszy ojciec narodu. Jego działalność na polu polityki krajowej i międzynarodowej stała się źródłem 493 Jugoslavija i Poljska u XX veku pojęcia titoizm, które posiada kilka znaczeń. Materiałem egzemplifikacyjnym jest powieść Josipa Novakovicia pt. Prima aprilis. Tragikomiczna historia głównego bohatera przeplata się ze skomplikowaną historią mieszkańców Jugosławii. Powieść porusza takie motywy jak wojna, ojczyzna, władza i bezprawie, tożsamość i nacjonalizm, stosunek komunistycznej władzy do społeczeństwa i społeczeństwa do władzy, komunistycznej ideologii oraz wodza. Analiza materiału i wykorzystanie metodologii językowego obrazu świata, pozwoliły na określenie najistotniejszych kategorii umożliwiających rekonstrukcję językowo-kulturalnego obrazu Jugosławii. Najważniejsze pola semantyczne wiążą się z następującymi kategoriami: Tito (człowiek, wódz, mit); władza, rząd, polityka/politycy; komunizm/propaganda/ manipulacje; Jugosławia (nacjonalizm, tożsamość etniczna); państwo policyjne (policja, wojsko; wyjazdy zagraniczne/paszporty/wizy; obozy pracy); edukacja, służba zdrowia; komunistyczne tradycje i zwyczaje; stosunek społeczeństwa do komunistycznego państwa (dzieci, dorośli); socjalistyczne symbole (pomniki, wizerunki, emblematy, hasła). Analizowane kategorie wpisują się w szersze pola semantyczne: titoizm i jugonostalgia, które zaczęły funkcjonować jako swoiste kategorie wartościujące przemiany społeczne w Jugosławii i pojawiły się w tekstach kultury państw postjugosłowiańskich (literatura, filmy itp.). Artykuł kończą wnioski na temat postrzegania komunizmu w czasach współczesnych przez obywateli innych państw postkomunistycznych, m. in. PRL.