Oczekiwania wobec szkoły w środowiskach defaworyzowanych. Freirowskie obrazki z Ameryki Łacińskiej

Abstract

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie okoliczności funkcjonowania południowoamerykańskich szkół w środowiskach defaworyzowanych, na wybranych przykładach z Brazylii i Peru. Tamtejsze społeczności lokalne od lat borykając się z nędzą socjalną i edukacyjną, analfabetyzmem, konfliktami etnicznymi, napięciami związanymi z działalnością gangów itp., w wielu przypadkach usiłują rozwiązywać swoje problemy w oparciu o szkołę, która stanowi ośrodek aktywności publicznej. Zagadnienia te są w Polsce mało znane, a raczej znane wyłącznie z perspektywy beletrystycznej lub publicystycznej, co przyczynia się do kształtowania ich stereotypowego obrazu. Tymczasem implikacje pedagogiczne tych zjawisk są nie do przecenienia. Oczekiwania południowoamerykańskich społeczności lokalnych w wielu przypadkach nie pokrywają się z oczekiwaniami wobec szkoły formułowanymi przez twórców i admini-stratorów systemu oświaty. Napięcia i konflikty wynikają zwykle z rozbieżności działań in-stytucji centralnych oraz potrzeb (oczekiwań) poszczególnych grup etnicznych, klanów, ro-dzin i jednostek. Uczniowie posługujący się gwarą lub językami mniejszości etnicznych, na co dzień doświadczających aktów przemocy domowej, zmuszani do pracy niejednokrotnie na granicy prawa postrzegani są w systemie oświaty jako Inni/Obcy. W takiej sytuacji, z pomocą przychodzą wolontariusze i profesjonalni wychowawcy pracujący dla organizacji pozarządo-wych. Wielu z nich odwołuje się do idei wywiedzionych z pedagogii uciśnionych Paula Fre-irego, który był przekonany, że człowiek nigdy nie będzie wolnym w pojedynkę, a jego na-dzieja na jego wolność tkwi w realizowanej we współpracy z innymi edukacji. Warunkiem wyzwolenia jednostek i grup uciśnionych z myślenia o sobie jako o kimś gorszym, bezrad-nym, uzależnionym od wsparcia innych (co jest charakterystyczne dla mieszkańców środo-wisk defaworyzowanych), jest zdaniem P.Freirego uzyskanie nowego stopnia świadomości, do czego środkiem ma być między innymi uczestnictwo w opartych na idei dialogu społecz-nego projektach edukacyjnych, które budzą poczucie niezależności, samoodpowiedzialności oraz współodpowiedzialności za własną społeczność. W refleksji będącej podstawą niniejszego artykułu staram się udzielić odpowiedzi na następujące pytanie: W jakich okolicznościach szkoła może stać się miejscem dialogu spo-łecznego i spełnienia podstawowych oczekiwań mieszkańców środowisk defaworyzowanych? Wychodzę z założenia, że nawet w tak egzotycznych środowiskach jak kraje Ameryki Łaciń-skiej można znaleźć wiele inspiracji do rozwiązywania podobnych problemów, z którymi mamy do czynienia w Polsce.